Hướng dẫn kỹ thuật trồng lan Cattleya
Cattleya là giống đa thân, cây mang nhiều giả hành dự trữ nhiều chất dinh dưỡng và nước. Rễ nhỏ và dài, mọc từ căn hành bám chặt vào giá thể. Cây phát triển theo chiều ngang, với điều kiện chăm sóc bình thường, trung bình một cây một năm sẽ cho ra 2 đến 3 giả hành mới.
Nếu đầy đủ dưỡng liệu và phân bón, cây sẽ phát triển tốt hơn nữa và có thể đạt đến 5 - 6 giả hành.
Cấu tạo giá thể:
Cấu tạo giá thể là điểu kiện quyết định sự phát triển của lan Cattleya, vì thế việc cấu tạo giá thể thay đổi tùy theo vùng và tùy theo mùa trong năm. Phương pháp trồng trên thân cây sống và thân cây chết thì giá thể chính là lớp vỏ của thân cây được trồng. Phương pháp trồng chậu thì giá thể phải thật thoáng. Một giá thể quá bít kín giúp người trồng ít tưới nước, nhưng cây rất dễ bị chết vì thối rễ nhất là trong mùa mưa. Một giá thể với phần đáy thật thoáng tránh được sự úng nước và phần bề mặt hơi khít kín rất tốt cho sự phát triển của Cattleya. Đối với vùng lạnh, cấu tạo giá thể quá thông thoáng sẽ bất lợi cho sự sinh trưởng, vì nhiệt độ lạnh ban đêm sẽ làm các đầu rễ thui chột đi và bộ rễ teo dần, cây phát triển èo uột.
Ánh sáng:
ở rừng Cattleya thường dùng ánh sáng khuếch tán, chúng không thích ánh sáng trực tiếp vào giữa trưa. Với ánh sáng chói chúng sẽ phát triển các cuống giả hành. Các giả hành cứng này là nơi để Cattleya giữ nước lại, rất quan trọng cho sự phát triển và chu trình sống của chúng, cũng từ các giả hành này hoa sẽ mọc lên ngay trên đỉnh.
Cattleya và những loài họ hàng với nó đều đòi hỏi lượng ánh sáng tốt. Chúng chịu ánh sáng chiếu đến vào buổi sáng nhưng phải có bóng râm vào buổi trưa từ 11 giờ đến 3 giờ chiều. Lá cây phải có màu xanh nhạt, nếu lá màu xanh đậm nghĩa là cây bị thiếu nắng.
So với một số giống lan thương mại khác, sự che sáng đối với các loài lan thuộc giống Cattleya thay đổi khác nhau tùy loài. Tuy nhiên ở mức độ che sáng 50% cường độ ánh sáng khoảng 12.000 - 20.000 1m/m có thể áp dụng cho nhiều loài. Một giàn che bằng tôn nhựa xanh rất tốt cho việc trồng lan Cattleya. Nếu lan Cattleya được trồng trên sân thượng nhà ở, độ che sáng tốt nhất là 60% tức ánh sáng sử dụng 40%. Trong giàn lan, không nên treo các chậu sát vào nhau, phải có một khoảng cách từ 15 - 20cm khoảng trống giữa những chậu sẽ cho cây nhận đủ ánh sáng và thoáng khí. Ngoài ra, đó cũng là phương cách ngăn chặn ốc sên có hiệu quả. Tuy nhiên nếu lan được trồng treo cao thì các cây phải được treo sát vào nhau để ngăn chặn bớt gió.
Nếu không có giàn che, lan Cattleya cũng có thể trồng trực tiếp ngoài sáng với điều kiện là các cây được trồng từ nhỏ ở các chậu, phải đặt sát vào nhau và tiểu khí hậu nơi đó phải mát và ẩm.
Biểu hiện của một cây lan thừa ánh sáng là lá có thể bị cháy hoặc có màu vàng, cây lùn thấp. Ngược lại một cây thiếu ánh sáng; màu xanh lá cây đậm, dáng cây yếu đuối dễ ngã. Một cây lan Cattleya màu xanh nhạt ánh màu vàng hay tím là cây được trồng ở nơi vừa đủ ánh sáng.
Nếu cây lan được trồng ở điều kiện ánh sáng tối ưu, sẽ cho hoa có màu rất thắm, cánh hoa dày cứng không có khuynh hướng lắc leo, hoa thật to. Còn ngược lại, nếu được trồng ở ánh sáng yếu, cây rất chậm ra hoa và khi ra hoa, hoa thường hay gục xuống, màu nhạt. Quá nắng, cây sẽ còi cọc, ra hoa bé thường hay bị hấp nắng hoặc có khuyết tật.
Nhiệt độ:
Ở rừng tại các cao độ khác nhau, nhiệt độ cũng rất khác nhau. Vào mùa đông nơi vĩ độ cao cây trở nên thích ứng với nhiệt độ thấp đến 10 - 13°c và chịu được nhiệt độ cao đến 27 - 32°c vào mùa hè. Khi chăm sóc Cattleya, ta cũng nên tạo vài sự thay đổi nhiệt độ để chúng phát triển và ra hoa. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm tối thiểu 10°c là lý tưởng nhất.
Nhiệt độ lý tưởng vào ban ngày là: 24 - 29,5°c và ban đêm từ 15,5 - 18,5°c. Thỉnh thoảng nhiệt độ có cao quá hay thấp quá cây vẫn có thể chịu được nếu thời gian kéo dài không quá lâu.
Tưới nước:
Lan Cattleya
Tưới nước là cần thiết để tăng độ ẩm của vườn lan. Tuy nhiên bạn phải nhớ rằng Cattleya là một giống lan có giả hành mập, vì thế khả năng dự trữ nước của nó rất lớn. Do đó tưới nước thường xuyên sẽ làm cây không phát triển và đôi khi làm chết cây do thối rễ. Tưới nước bằng cách nhỏ giọt thường xuyên vào chậu cũng không cho kết quả khả quan, Ở thành phố Hồ Chí Minh, đối với giống lan Cattleya tưới nước là cần thiết, tuy nhiên với độ nhẹ sáng 50% tưới nước nhiều sẽ tạo ra một nhiệt độ thấp dưới 25°c làm cây khó ra rễ. Vì thế đối với giống Cattleya, giữa các lần tưới phải có thời gian khô ráo để kích thích sự mọc rễ của cây.
Cách tưới nước thay đổi tùy vùng, ở thành phố Hồ Chí Minh vào mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11 lan Cattleya được tưới một ngày một lần vào khoảng 10 giờ sáng. Từ tháng 11 đến tháng 3 lan được tưới mỗi ngày 2 lần: một lần vào 9 giò sáng, một lần vào 3 giờ chiều, sở
dĩ ta tăng số lần tưới trong thời gian này, vì đây là mùa khô, độ ẩm không khí giảm đi rõ rệt. Vào tháng 3 đến tháng 4 ta giảm số lần tưới còn 1 lần/ngày để tạo mùa nghỉ cho lan.
Ở Đà lạt, vì có sương mù thường xuyên nên độ ẩm cao, do đó chỉ tưới 1 tuần/lần trong mùa nắng và hoàn toàn không tưới trong mùa mưa.
Các tỉnh phía Bắc, có mùa khô ngắn, các tỉnh miền trung có mùa khô quá dài thì việc tưới nước phải được vận dụng một cách cụ thể cho từng vùng.
Độ ẩm rất cần thiết với giống lan Cattleya. Chúng ta hiểu được điều này vì Cattleya sống ở rừng mưa nhiệt đới. Rễ cây không thể chìm trong nước quá lâu vì chúng sẽ bị thối. Nước phải thông khí (đầy đủ oxi).
Nói chung, tưới nước rất quan trọng trong việc chăm sóc Cattleyạ, vì vậy cần tưới 2lần/tuần suốt thời kỳ tăng trưởng và 1 lần/tuần trong thời kỳ nghỉ của chúng.
Cattleya là loài lan chịu được khô giữa các lần tưới nước sau khi trổ hoa. Điều này giúp cho sự phát triển giả hành tốt thêm. Phải chắc chắn là chậu cây phải thoát nước tốt và kịp thời. Khi tưới, ta có thể thể tưới ngay lên cây và nước phải thoát nhanh khỏi chậu. Ta có thể để nước chảy vào cây khoảng 30 giây, giả hành sẽ hấp thu đủ nước và dự trữ lại.
Nếu cây ra hoa vào mùa đông hay mùa xuân điều này có nghĩa là cây đã nghỉ ngơi đầy đủ (khoảng 6 - 8
tuần). Suốt thời kỳ này chỉ cần tưới nước 1 lần/tuần và giữ ánh sáng đều đặn như nhau. Nhưng nếu cây nở hoa vào mùa hè nghĩa là cây không cần phải nghỉ nữa.
Nói chung Cattleya phát triển tốt nhất khi giá thể trong chậu khô đi giữa hai lần tưới, tương tự như chúng sống trong tự nhiên (mọc trên đỉnh của các cây) cây thường khô ráo giữa hai trận mưa.
Bón phân:
Các loài lan thuộc giống Cattleya có thể ra hoa bất kỳ mùa nào trong năm với điều kiện các bộ phận sinh dưỡng đủ khả năng phát triển thành một giả hành mới. Chính vì thế, việc bón phân cho lan ngoài mục đích duy trì sự sinh trưởng và phát triển của cây lan, còn nhằm điều khiển sự ra hoa các loài của giống này (ngoại trừ một số loài rất ít ra hoa theo mùa).
Phải luôn luôn nhớ rằng lan Cattleya là một loài thực vật phụ sinh, do đó lá của chúng giữ vai trò quan trọng trong việc hấp thụ dưỡng liệu, vì thế tưới phân bón bằng phương pháp phun sương lên toàn bộ cây sẽ tốt hơn rất nhiều so với cách tưới thẳng vào các giá thể trong chậu.
Phân có thể phun sương bằng hệ thống béc phun tự động hay bằng bình xịt thuốc sát trùng. Nếu số lượng lan ít thì phương pháp nhúng phân ngập là rất tốt. Phân được bón là các loại phân vô cơ, có công thức 30-10-10 được tưới một hoặc 2 lần/tuần, với nồng độ 1 muỗng cà phê pha trong 4 lít nước. Khi các giả hành
chớm nụ hoa, ta bón các loại phân 10-20-20 vối nồng độ và chu kỳ như trên, để đảm bảo một sự đậu hoa chắc chắn, với những hoa to và đẹp.
Nếu cây lan của bạn đã đủ sức khỏe và bắt đầu mọc chồi mới, bạn muốn có một loại hoa Cattleya nở trong vòng 3 tháng tới, bạn sẽ thỏa mãn yêu cầu dễ dàng bằng cách dùng phân 6-30-30 với cách tưới như trên. Phải nhớ rằng, luôn luôn có sự mâu thuẫn giữa sinh trưởng và phát dục. Một điều kiện bất lợi về sinh trưởng cũng làm cho cây trổ hoa. Do đó khi cây ra hoa nhiều nó sẽ kiệt sức.
Một cây đến tuổi trưởng thành có đủ sức khỏe, tất nhiên sẽ phát dục. Vì thế nếu cây yếu, ta không nên thúc cây ra hoa, cây sẽ bị mất sức. Sự thực cây ra hoa chỉ được dùng khi cây mạnh khỏe hoặc trong vài trường hợp đặc biệt có thể dùng phân vô cơ và hữu cơ hỗn hợp loãng sẽ cho kết quả tốt trong sự tăng trưởng. Vitamin Bl tưới với nồng độ loãng hàng ngày sẽ giúp cây phát triển rất nhanh chóng.
Trước mùa ngừng tăng trưởng một tháng, trong suốt tháng 3, bạn bón cho lan loại phân 10-20-30 để tạo một sự cứng cáp cho cây trước khi cây vào mùa nghỉ trong tháng 4, vào mùa này ta sẽ ngưng tưới phân hoàn toàn.
Dùng loại phân có hàm lượng Nitrogen cao suốt năm theo liều: 1 muỗng cà phê/51ít nước phun 1 lần /tháng. Việc công thức, liều lượng phân bón sử dụng cho
Cattleya cũng tương tự như các loại lan khác: Phaleanopsis, Dendrobium, Oncidium, ...
Thay chậu:
Lan Cattleya trồng và phát triển trong chậu dù cẩn thận thế nào đi nữa cùng có một số rễ bị thối. Ngoài ra lan Cattleya phát triển rất nhanh, do đó việc thay chậu phải được thực hiện sau một thòi gian trồng khoảng 2 năm. Việc thay chậu nên tiến hành đồng thời với việc nhân giống. Khi quan sát thấy giả hành bắt đầu mọc ra khỏi mép chậu thì ta nghĩ đến việc thay chậu. Vì Cattleya có giả hành nên khi thay chậu rất dễ bị "sốc". Việc thay chậu, tốt nhất nên thực hiện vào đầu mùa mưa cây sẽ phát triển rất mạnh. Tuy nhiên Cattleya có thể thay chậu vào bất kỳ thời gian nào vẫn đảm bảo cây sống với tỷ lệ cao. Chậu lan Cattleya với 10 giả hành, có thể cắt trước đó thành 3 đoạn, 4 tháng trước mùa nghỉ, và để nguyên tại chỗ. Trét sơn vào vết cắt rồi phun hỗn hợp Benzyl Adenin lppm (phần triệu) và Bl... Khi đến mùa nghỉ mỗi đoạn sẽ có một giả hành mới vừa đủ trưởng thành để chịu đựng trong mùa nghỉ, khi mùa mưa đến, ta tách mỗi đoạn ra và đem trồng vào một chậu mới. Tách thiết kế hợp với thay chậu vào đầu mùa mưa sẽ đảm bảo cho chậu lan đủ khả năng trổ hoa ngay trong năm đó. Muốn thay chậu Cattleya, ta ngâm chậu vào một chậu nước có pha thuốc ngừa rêu, trong thời gian nửa giò đến một giò, các rễ sẽ tróc ra. Dùng kéo nhọn đã khử trùng cắt bỏ những rễ thối và những rễ quá dài thì chừa lại một đoạn 10cm. Cuối cùng buộc chặt cây lan vào chậu mới và đặt chậu vào chỗ ẩm mát đến khi ra rễ. Lúc ấy, mới bắt đầu cho giá thể vào chậu và đưa chậu trở về vị trí cũ.
Sau khi thay chậu, cây được phun dung dịch BI sau đó cây để khô không tưới nước một tuần khi mới thay chậu và lần tưới nước đầu tiên trở lại là dung dịch ANA lppm. Lưu ý không bao giờ đặt giá thể vào chậu trước khi ra rễ. Nếu bạn sợ giả hành nhăn nheo vì mất nước thì có thể để tạm vài cục than có kích thước to ở đây là đủ.
Không nên thay chậu trừ phi cây mọc ra ngoài chậu (cứ mỗi 2 - 3 năm) hay khi giá thể bị xấu đi, hoặc bị chua, không thoát nước nhanh và mùi mốc lan khắp chậu hoặc trên mặt giá thể bám đầy rêu mốc xanh.
Giá thể thô như vỏ cây linh sam, vỏ cây tương tự linh sam sẽ tốt cho Cattleya hơn (thường sử dụng than, dớn hoặc trộn chung lại).
Cắt bỏ các vòi hoa đã chết:
Khi bông hoa cuối cùng tàn bạn hãy cắt bỏ tất cả các vòi hoa. Sau đó dùng bột quế hay sáp đèn cầy tan chảy để bịt vết cắt lại. Tiếp tục chăm sóc cây và chờ mùa hoa sau.
Mùa nghỉ của lan Cattleya:
Cattleya là một giống lan có mùa nghỉ, ở điều kiện khí hậu và thời tiết Việt Nam, ta nên cho cây Cattleya nghỉ mỗi năm một tháng. Mùa nghỉ của lan Cattleya bắt đầu ở các tĩnh phía Nam trong suốt tháng 4, các tỉnh phía Bắc trong tháng 1. Các tỉnh từ Bình Thuận đến Thừa Thiên Huế mùa nghỉ bắt đầu trong tháng 8. Trong mùa nghỉ, cây không đòi hỏi dinh dưỡng và nước tưới (vì thế trong mùa này nên để cây vào chỗ khô và mát) chỉ duy trì lượng nước tưới một lần/ngày. Tăng độ che sáng 10% để giảm nhiệt độ, nhiệt độ thích hợp trong mùa nghỉ của Cattleya càng thấp càng tốt, khoảng 10°c cho vùng lạnh và 25°c cho vùng nóng.
Sâu bệnh và các vấn đề khác:
Đối với các loài thuộc giống Cattleya, thường xuất hiện các loài rệp son ánh màu nâu, các loài này thường bám vào lá, giả hành và cả căn hành để hút nhựa. Nhưng nguy hiểm hơn cả là loài rệp này sẽ bám vào các mắt ngủ: hút nhựa lâu ngày sẽ làm các mắt ấy chết đi. Vật thể màu nâu hình tròn mà ta thấy chỉ là một lớp vỏ che chở cơ thể rệp, nếu ta làm lệch vị trí của vỏ sẽ gây tử vong cho rệp. Lớp vỏ bao bọc này có thể chông đỡ được tác dụng của thuốc sát trùng ở nồng độ thấp. Dùng đầu que hay chính bằng ngón tay kéo lệch vị trí của vỏ sẽ gây chết cho loại rệp này.
Tuy nhiên, nếu không phòng ngừa thường xuyên, loại rệp này sinh sản rất nhanh sẽ gây tác hại cho các nhà vườn không ít.
Loại dán cánh và bọ trĩ cũng thường hay cắn phá rễ và chỉ xuất hiện trong các giá thể cấu tạo bằng xơ dừa, vỏ cây mục, dớn vụn hoặc sử dụng quá nhiều các loại phân hữu cơ dưới dạng xác như bánh dầu, phân bò. Có thể diệt trừ chúng dễ dàng bằng các loại thuốc sát trùng như Bassa với nồng độ 1/100. Tốt hơn hết là ngừa chúng theo chu kỳ 2 tháng/lần, bằng các loại thuốc nói trên. Ở nơi quá ẩm, các loài ốc sên xuất hiện trong các chậu lan không những ăn hết các rễ non mà còn tiết ra những chất làm thối các chồi mối mọc. Loại trừ các loài này bằng các mồi có trộn Metandehit hay cải xà lách đặt trong rổ để ở các góc vườn, các loài ốc sẽ ra ăn xà lách ban đêm, ta dùng đèn bắt chúng.
Bệnh thối đọt ở Cattleya hoặc thối lá, có thể bắt đầu bằng sự cháy nắng, sau có các mầm bệnh và virus lan truyền rất nhanh chóng. Nhiễm bệnh có thể ở lá, giả hành hay căn hành. Phần nhiễm bệnh mềm đi có màu nâu sẫm và lan truyền. Tốt nhất là cắt bỏ những phần bị xâm nhiễm và bôi vết cắt bằng Vadơlin + Benlate cho đến khi không có một dấu hiệu mềm thối nơi nhát cắt ấy. Phần bị bệnh nên hủy bỏ ở nơi thật xa bằng lửa. Tốt nhất nên ngừa thường xuyên bằng các loại thuốc ngừa nấm như Zineb, Top sil, Benomyl, 1 tuần/1 lần.
Xem thêm
