Hướng dẫn kỹ thuật trồng lan dedrobium
Dedrobium với số loài lớn. Điều kiện sinh thái cũng rất đa dạng, có nhiều loài chỉ mọc và ra hoa ở vùng lạnh, có loài ở vùng nóng, có loài trung gian. Cũng có loài thích nghi với bất cứ điều kiện khí hậu nào.
Lan Dedrobium là lan đa thân với nhiều giả hành. Căn hành với khoảng cách giữa các mắt ngắn hơn Cattleya, các giả hành thường mang một thân với nhiều lá mọc xen kẽ, trên thân có rất nhiều mắt ngủ. Chính nhờ các mắt này mà loài lan này có thể nhân giống nhanh bằng phương pháp chiết nhánh thông thường so với các giống lan khác. Không có sự khác biệt rõ rệt giữa các mắt ngủ trên căn hành và trên thân. Hoa có thể mọc từ thân thành từng chùm hay từng hoa cô độc. Có một số loài rụng hết lá trước khi ra hoa. Các chồi hoa không những mọc trên các giả hành mới, mà có thể mọc trên các giả hành cũ nữa, vì thế khi ra hoa nó cho một số lượng cành hoa nhiều hơn bất kỳ một loại lan nào khác.
Dedrobium cũng là giống rất phong phú về màu sắc và hình dạng hoa. Chính vì thế người Việt Nam dùng những hình tượng khác nhau để tượng trưng cho một số loài Dedrobium nào đó: một con chim bồ câu trắng - lan Bạch câu, một loài hạc lẻ loi - lan Giả hạc, hay một đàn bướm vàng bay trong gió - lan Kim điệp.
Các loài thuộc giống Dedrobium được ưa chuộng hiện nay là các loài có hoa to theo dạng hoa Hồ Điệp, đài và cánh thẳng, nhiều hoa và lâu tàn.
Hầu như anh em dòng họ của giống Dedrobium đều rất lâu tàn, trung bình khoảng 2 tháng. Cá biệt có loài trên 3 tháng, hoặc có thể hoa nở suốt năm bởi các chồi hoa mới luôn luôn thế các chồi hoa củ. Tuy nhiên có loài cũng sớm nỏ tối tàn như lan Thạch hộc.
Thế giới Dedrobium là một thế giới vô cùng phức tạp, ngay sự ra hoa cũng có 2 lĩnh vực hoàn toàn khác nhau: một nhóm ra hoa vào đầu mùa mưa do quá trình khô hạn trong mùa nắng, nhóm khác ra hoa vào dịp Tết và hiện nay chưa xác định được một cách chắc chắn do ảnh hưởng của quang kỳ hay sự thọ hàn, hoặc do tác động hiệp trợ của cả 2 yếu tố.
Nhiệt độ:
Giống Dedrobium gồm nhiều loài thích nghi với các điều kiện sinh thái khác nhau. Có thể chia thành làm 2 nhóm chính: nhóm ưa lạnh và nhóm ưa nóng.
Nhóm ưa lạnh sinh trưởng và phát triển tốt ở nhiệt độ lý tưởng là 15°c gồm các giống được lấy ở độ cao 1000m, ví dụ các loài vảy cá, Thủy Tiên Tím, Long nhãn kim điệp. Các loài này nếu được trồng ở nhiệt độ cao hơn hoặc bằng 25°c, thì cây vẫn sống, nhưng phát triển yếu hơn và hiếm khi ra hoa.
Nhóm ưa nóng, gồm đa số các giống Dedrobium rừng của châu úc, Indonesia, Malaysia và các loài của giống Dedrobium lai hiện được trồng tại thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam, nhiệt độ thích hợp cho các loài của nhóm này là 25°c. Tuy nhiên các giống Dedrobium lai chịu được một nhiệt độ cao hơn nhiều.
Ngoài ra còn có một nhóm Dedrobium trung gian có thể sống ở cả vùng lạnh và vùng nóng, nhưng ở vùng lạnh cây sinh trưởng và ra hoa nhiều hơn. Dedrobium cũng như đa số các giống lan khác chỉ phát triển tốt
trong điều kiện không khí ẩm và thoáng, độ ẩm tương đối cần thiết là 40% - 70%. Cấu tạo giá thể quá ẩm và úng là điều kiện bất lợi cho sự sinh trưởng của giống lan này vì có thể toàn bộ rễ bị thối và biểu hiện là các cây con mọc từ phần ngọn của thân.
Dedrobium được trồng trong điều kiện ánh sáng nhiều hơn, vì thế các loài thuộc giống này sẽ được tưới nước nhiều hơn Cattleya: 2 lần/ngày từ tháng 5 đến tháng 11, 3 lần ngày từ tháng 12 đến tháng 2 và 1 lần/ngày từ đầu tháng 3 đến cuối tháng 4. Sự tưới nước 1 lần/ngày trong mùa nghỉ sẽ làm cho các giả hành của giống Dedrobium rụng lá và nhăn nheo, nhưng khi mùa mưa đến, những chồi non sẽ mọc lên rất nhanh và rất mạnh, các chồi hoa sẽ hình thành dần. Hoa sẽ nở trong thời gian 3 tháng sau khi mưa, và có thể kéo dài đến tháng 12.
Nếu phân bón là điều kiện quyết định sự ra hoa của Cattleya, thì sự thay đổi các điều kiện sinh thái trong mùa nắng và mùa mưa là nguyên nhân chính quyết định sự ra hoa của các loài thuộc giống Dendrobium (một số loài khác thuộc giống này ra hoa vào dịp Tết sẽ nói rõ ở phần ánh sáng). Quá trình khô hạn trong mùa nghỉ từ đầu tháng 3 đến cuối tháng 4 sẽ giúp cây dự trữ dưỡng liệu để chuẩn bị một mùa hoa hứa hẹn trong tương lai.
Ánh sáng:
Dedrobium là giống ưa sáng, có thể trồng trong điều kiện ánh sáng trực tiếp hay khuếch tán, ánh sáng
hữu hiệu cho giống Dedrobium là 70%, vì thế giàn che với độ che sáng 30% dưới đất và 40% ở trên cao rất thích hợp cho sự phát triển của cây. Các chậu Dedrobium được treo trong giàn không nên quá gần nhau, mà phải có khoảng cách 25cm cho các loài có dạng lớn và 15cm cho các loài có dạng nhỏ, nhằm mục đích tạo cho cây có đầy đủ ánh sáng và độ thoáng. Nếu có đầy đủ giống, ta nên trồng một loài Dedrobium đồng nhất trong giàn, hoặc nếu một giàn trồng nhiều giống khác nhau nên chọn những cây cùng kích thước (để sự phân bố ánh sáng được điều hoà) và những cây cùng tuổi (để việc sử dụng phân bón dễ dàng hơn).
Dedrobium có thể trồng dưới ánh sáng trực tiếp cây vẫn phát triển tốt, tuy nhiên để ngăn ngừa trường hợp cây bị bỏng lá, ta phải tập cho các cây thích nghi từ từ và các chậu khi trồng phải treo hơi khít vào nhau. Đối với các loài thuộc giống Dedrobium, phải nên nhớ, thà rằng cây bị bỏng lá vì thừa ánh sáng hơn là thiếu. Thiếu ánh sáng đối với các loài thuộc giống này sẽ gây ra sự thoái hoá rõ rệt, số lượng hoa cũng rất ít, cây èo ọt. Trái lại, thừa ánh sáng chỉ làm cho cây xấu đi vì lá quá vàng hoặc các giả hành trơ trụi, nhưng cây sẽ thích nghi đất và vẫn đảm bảo cây ra hoa nhiều và đẹp. Dù sao điều kiện ánh sáng lý tưởng vẫn cho kết quả tốt nhất.
Ngoài ra thời gian chiếu của ánh sáng trong ngày là điều kiện quyết định sự ra hoa của một số loài chịu ảnh hưởng bởi quang kỳ, ví dụ: lan Giả hạc, Long tu,
Kim điệp chỉ ra hoa với điều kiện ánh sáng có thời gian chiếu ít hơn 10 giờ trong ngày.
Bón phân:
Dedrobium thân đứng là loài lan đòi hỏi dinh dưỡng cao, vì thế chúng cần rất nhiều phân bón và có thể dùng rất nhiều dạng phân bón khác nhau. Còn các loại Dedrobium thân thòng ăn phân yếu phải dùng nồng độ thật loãng. Phân lợn có thể dùng rất tốt bằng dạng tưới pha thật loãng hay phân khô vò thành từng viên dài đặt phía trên bề mặt giá thể. Phân bánh dầu khô cũng được dùng hữu hiệu bằng cách ngâm nước rồi pha thật loãng để tưới hay dùng thắng từ viên bánh dầu khô: dùng đầu ngón tay đặt cách xa giả hành khoảng 5cm. Rễ lan sẽ hấp thụ dần dần các dưỡng chất được phóng thích qua quá trình tưới nước. Một số các loại phân hữu cơ khác cũng được dùng như phân tôm cá, phân trâu bò khô... Các loại phân vô cơ được dùng, thường có công thức 30-10-10 dùng 3 lần/1 tuần với nồng độ 1 thìa cà phê/41ít. Trong suốt mùa tăng trưởng (từ đầu tháng 5 đến cuốĩ tháng 1) một tháng trước khi bước vào mùa nghỉ (trong suốt tháng 2) ta bón phân 10-20-30 làm 2 lần/1 tuần để tạo một sức chịu đựng cho cây trước khi bước vào mùa nghỉ. Trong mùa tăng trưởng nếu cây có nụ hoa, ta thay phân 30-10-10 bằng phân 10-20-20 với chu kỳ bón như trên cho đến kho hoa tàn.
Trong mùa nghỉ hoàn toàn không bón phân. Dedrobium thường hoàn tất thời kỳ tăng trưởng vào tháng 9 đến tháng 10 khi mà những lá cuối cùng được thấy trên đỉnh giả hành và thân. Khi thời kỳ tăng trưởng hoàn tất, bạn giảm nước tưới và thức ăn từ từ cho đến khi không còn gì nữa trong một thời gian chừng 4 tuần, vào lúc này cây cần càng nhiều ánh nắng càng tốt. Với điều kiện khí hậu tháng 12 ngày ngắn và nhiệt độ mát - những giống thay lá hằng năm chuẩn bị rụng lá để hình thành phát hoa. Các giống không thay lá ít biểu lộ hơn và thường chỉ rụng một đến hai lá ở các giả hành và thân già. Các nhà vườn trồng lan thường bón phân ỏ dạng hỗn hợp phân vô cơ, và đôi khi những chất phụ gia là các nguyên tố vi lượng.
Mặc dù các loài thuộc giống Dedrobium cần và sử dụng rất nhiều phân bón, nhưng bạn phải cẩn thận, phân bón chính là con dao hai lưỡi, lạm dụng phân bón dù là phân hữu cơ cũng gây tác hại, kết quả cuối cùng là cây sẽ chết. Bạn có thể giảm nồng độ phân bón theo tỷ lệ, để rút ngắn thời gian tưới giữa 2 lần, nhưng nếu tăng nồng độ phân bón, nhằm mục đích kéo dài thời gian giữa 2 lần tưới là một ý nghĩ sai lầm.
Giá thể:
Giá thể của Dedrobium có cấu tạo tương tự như các loài thuộc giống Cattleya, nghĩa là chậu phải thật thoáng và không úng nước. Tuy nhiên do bản năng sinh học và cấu trúc thực vật với giả hành có thân, các loài thuộc giống Dedrobium có thể dùng giá thể hơi ẩm hơn Cattleya chút ít nhưng không được làm thối căn hành. Vì thế một số loài Dedrobium có thể phát triển trên các giá thể là xơ dừa hay cả quả dừa, dùng như một cái chậu chứa sẵn giá thể. Tuy nhiên nếu giá thể là xơ dừa phải hạn chế số lần tưới nước, nếu chậu là quả dừa nguyên phải cưa phần đáy, nếu không cây bị thối vì quá ẩm.
So với Cattleya, mùa nghỉ của các loài thuộc giống Dedrobium cần thiết hơn nhiều. Mùa nghỉ của Dedrobium quyết định phẩm chất hoa trong mùa mưa đến. Tuỳ địa phương việc chọn thời gian nghỉ Dedrobium có khác nhau, riêng ở thành phố Hồ Chí Minh mùa nghỉ của lan nên bắt đầu từ tháng 3 đến cuối tháng 4. Nếu chồi còn nhỏ, mắt chỉ hơi phồng lên, có thể giảm bốt nước tưới và. mang vào một nơi khô và mát. Nếu chồi đã lớn trên 5mm, ta phải duy trì lượng nước tưới và phân bón để đảm bảo cho cây phát triển bình thường cho đến khi chồi trưởng thành và hình thành một giả hành hoàn chỉnh. Ta sẽ cho cây nghỉ ngơi với thòi gian muộn hơn để cây lấy lại sức, nếu không chồi non này sớm muộn cũng sẽ bị lụi dần.
Dedrobium là một giống lan rất nhạy cảm khi cấu tạo giá thể không thích hợp cho việc phát triển của nó và biểu hiện là, một số cây con mọc trên ngọn thân của các giả hành. Khi có điều này xảy ra bạn phải tiến hành thay chậu, vì chắc chắn các giá thể đã bị hỏng. Hiện tượng này là do cấu tạo một giá thể quá ẩm như xơ dừa. Chỉ một thời gian ngắn thay giá thể, xơ dừa bị mục và lắng xuống đáy chậu tạo thành một lớp mùn úng nước. Chính vì thế các rễ hoàn toàn trong điểu kiện úng thuỷ sẽ bị thối toàn bộ. Ngoài ra lớp mùn là điều kiện sinh sống thuận lợi của các côn trùng, cắn phá làm hư hỏng bộ rễ. Do bản năng sinh tồn cây lan sẽ phản ứng bằng cách mọc ra một số cây con trên ngọn để duy trì nòi giống.
Quan sát hiện tượng các cây con mọc trên chồi ngọn sẽ giúp các nhà vườn kiểm tra xem cách trồng như thế đã hợp lý chưa? Nhất là về điều kiện nước tưới và bón phân. Ngoài ra với chu kỳ 2 năm một lần, ta nên thay chậu vì trong quá trình sinh trưởng, ít nhiều chậu bị đóng rêu, giá thể bị hư hại, cây mất cân đối.
Thay chậu:
Việc thay chậu cũng tiến hành tương tự như Cattleya. Dedrobium và Cattleya rất giống nhau về vấn đề nhân giống, nghĩa là cũng cắt từng 3 tép một và các trình tự tiến hành cũng như Cattleya, nhưng mùa nghỉ của Dedrobium là 2 tháng. Vì thế ta phải cắt Dedrobium thành từng đoạn 3 tép trước Cattleya 1 tháng.
Các cây con mọc trên ngọn thân thì phương pháp nhân giống đơn giản hơn. Chỉ cần tách rời cây con khỏi thân cây mẹ bằng một vết cắt chỗ tiếp giáp. Một số người sợ rằng, với cách cắt như trên cây sẽ không đảm bảo tỷ lệ sống, nên vội vàng cắt thêm một đoạn thân cây mẹ. Thật ra không có sự khác biệt nhiều về sự tăng trưởng giữa cây cắt ngay chỗ tiếp giáp và cây cắt với một đoạn thân cây mẹ. Do đó một việc làm như vậy là lãng phí, vì trên đoạn thân cây mẹ này có thể cho thêm vài cây con nữa trong tương lai. Thực tế chứng minh rằng với 1 giả hành Dedrobium, nhiều khi có thể cho đến 15 cây con.
Bạn nên có sự chọn lựa thật kỹ càng: nếu để cây con, thì cây mẹ sẽ yếu sức và ngược lại việc lấy cây con quá non sẽ có tỷ lệ tử vong cao. Tuỳ hoàn cảnh và ý định sẽ giúp bạn có một suy xét hữu hiệu nhất. Ngoài ra Dedrobium là giống giả hành có thân, vì thế hư các mắt ngủ của căn hành không gây sự chết tuyệt đối ỏ cây như giống Cattleya. Chính vì vậy, bạn có thể nhân giống các giống quý giả hành duy nhất đảm bảo cây vẫn sống. Ngoài ra, Dedrobium có thể nhân giống bằng cách cắt từng đoạn thân khoảng 2 mắt một, nhúng 2 đầu đoạn cắt vào parafm hoặc bôi son, vôi... Đặt các đoạn nằm ngang, trên mặt cát ẩm, che lại bởi một lồng kính, ba ngày phun một lần dung dịch urê, 1 thìa càphê/4 lít nhóc, cộng thêm cả sinh tố Bl, với một nồng độ 10 phần triệu (10 ppm) trong thời gian 2 tuần liên tục. Sau đó chỉ phun mỗi dung dịch nửa thìa cà phê trong 4 lít + sinh tố B1 cho đến khi cây mọc các cây con. Phun hàng tuần trong các tuần kế tiếp.
Sâu bệnh và các vấn đề khác:
Vì lan Dedrobium cần được bón nhiều loại phân hữu cơ khác nhau và môi trường xơ dừa sẽ mục nát sau một thòi gian ngắn được trồng. Đây là nguyên nhân gây ra nhiều sâu bệnh hại cho các loài côn trùng cắn phá rễ trong giá thể.
Một loại rệp dính màu vàng, kích thước rất bé khoảng đầu tăm, thường xuất hiện trên bề mặt lá. Loại này tác hại trên cây qua việc hút nhựa. Đối với các loài côn trùng cắn phá Dedrobium thì loại trừ chúng tương đối dễ dàng bằng Serpa, Bassa, nồng độ 1/500. Mặc dù Dedrobium là cây kháng bệnh rất mạnh, tuy nhiên cây vẫn bị nấm và virus tấn công, nếu điều kiện vệ sinh quá kém. Nguy hiểm nhất là bệnh khô thân gần gốc và giả hành do một loài virus xâm nhập, làm cho các giả hành bị khô và chết. Đây cũng là một trong những nguyên do làm cây mọc cây con trên ngọn thân. Có thể ngừa bệnh cho giống Dedrobium với khoảng cách dài hơn Cattleya là nữa tháng phun 1 lần bằng các loại thuốc ngừa nấm Topsil, Zineb, Bencmyl với nồng độ 1/400.
Xem thêm
